Friday, March 25, 2011

Ngening Singkwenta Naka, Ma

O Ma, api-isip-isip ku mu nyang milabas a bengi,
Tutu palang asne kabilis lilipas ing panaun ne?
Balamu kapilan daka pa tukyan-tukyan keng eskuwela,
Kayi eku pa mipatudtud nung e makasiping keka.

Ngeni, miras naka edad singkwenta
Eka migaganaka, anak naka man itsura;
Nung midikit kata, anti tamu mung mikapatad,
Kaybat mas malagu ka pa kanu kakung palak?

Kareng banwang nilabas keka, masaya ku,
Uning ikit ku na ala kang sinayang keng biye mu;
Mekapag-paragul kang adwang malagung dalaga,
Dagdag me pa ing masanting mi kanung tata.

Nung e kareng marakal mung masakit a kandut,
Siguru imbes makasaup, meging ku pang salut.
Pero pepa-intindi me kaku ing ulaga na ning biye,
Anya naman ing lakad ku, tutulid keng pane.

Eku makaisip pamikatagun na megkulang ka kekami,
Maliban na siguru neng ala ka keng parents' meeting. (hehe!)
Keng makabang panaun meging kang Ima ampong Tatang,
Keng sikanan at lugud mu, karin ku kukwang tapang.

Para kaku, Ma, ika ing pekamagaling a mestra,
Ay, nung balu mu mu, idol dakang talaga!
Marakal estudyanteng megtiwala at linugud keka,
Nung mag-autograph ka, mumuna naku keng pila!

Ikit ku ing malalam mung lugud kareng aliwang tau,
Anggang kareng ali mu naman talaga kananu-nanu.
Pauli na ning alimbawa at turu mu, dakal biye mibayu,
Anya pakamalan kung tutu ing kekang anggang payu.

O Ma, buri kung abalu mu na pagmaragul dakang tutu!
Keng buong biye ku, ikang megsilbi ku mong sulu.
Kapitna na ning biye mu, para kaku me ginamit,
Ngening singkwenta naka, aku naman ing makipalit.

Anya sabyan mu kaku ing buri mu, enaka marine,
Anggang manos pang pinggan, ali mu sa pane-pane.
Balu mu namang ibiye ku ngan ing egana-gana,
Uning ala namang katumbas ing lugud ku keka.

Masayang kebaitan keka!!! Kaluguran daka...

Thursday, September 18, 2008

ACHS-SSC

Pilan namung duminggu kanini, muli naku pilipinas. Anggang pilan ku mung aldo magliw-aliw karin, maswelu ku pamu rin. Kasi naman, pabanwa ku neng ali akakit ing Indu kung balayan. Lalu na agaganaka ku neng hustu e Apu ku. Kaya ala ng makapigil kaku kanini, panga-Oktubre a-sinco, susulapo naku pabalik keng Pilipinas.

Kabang palapit nang palapit ing pamanuli ku, parakal nang parakal deng alaalang pabalik-balik keng isip ku. Metung na kareni ing kanakung high school. Mekayari ku pung High School keta Angeles City High School - Special Science Class, mas sikat kanita keng lagyung "SSC." Metung ya kareng sikat a eskwela keti Pampanga ini. Eka kanu milub keng eskwelang iti nung eka matni buntuk. Lugud ning keng Babo, milub ku keng eskwelang iti at kanita ku apatunayan na atin ping kasakitan ing magaral karin - ali mu keng kabiasnan at katalarwan, dapot keng egana-ganang aspetu na ning pamagaral.

Balamu mag-apply kang obra bayu ka milub keng eskwelang ini. Mumuna, dapat mag-apply ka kayabe ita recommendation na ning elementary school a panibatan mu. Kayi, dumalan ka keta written examination a amanwan da. Ketang panaun ku, dinalan la reng kutang a dapat sagutan. Kaybat ing mapilan dumingu, abalu mu ing resulta. Istung mipasar ka keng exam, dumalan naka na namang panibayung exam - itang oral exam o interview a awsan da. Keni, misalang ka kareng aliwa-liwang kutang tungkul keng pangatau at ugali mu keng pamagaral. Kadalasan ken lang Ingles reng kutang anya dapat ka mu ring makibat keng Ingles. Istung mipasar ka keng interview, uyta, malyari nakang mag-enroll.

Alimpasan ku ngan ita. Pero, ala kung balak magaral SSC anyang mumuna. Pegbigyan ke mu e mama ku kaya mebisa kung dumalan karetang tests pero buri ku sana tuki ku keng eskwela da reng kaluguran ku. Anyang dintang na ing graduation ku keng elementarya, kabud ne mu dintang ing OIC ning SSC, Dr. Ocampo, magdala-dala yang SSC gold medal saka ya mikyat keng entabladu. Agpang kaya, menibatan ya keng elementary school ku ing Top Notcher ketang SSC High School entrance exams. Mebigla naku mu anyang ing lagyu ku ing mewaus. Aku pala ita! Kanita ku aisiplungub keng SSC ba kung asubukan. Lalu na, makarine naman nung eku malawus karin kaybat dakung peparangalan.

Mumunang aldo... maybug kung mangapauli keng disnan kung eskwela. Lege dakami karetang sobrang lumang kwartu, alang awang, alang kisame, busbusan a yero, marinat, mabuluk. Makapagaga talaga. Pero kanita ku aisip, masaya yata keni kasi "kakaiba." Balakusa mo apin na ita ing pekamasakit a pwedi ming pagdalanan pero ali pa pala... Anyang binye na no ning mestra mi reng seating arrangement, kulang kaming metung a bangku. Kitang na ning mestra nung ninung bisang makipitnang bangku pansamantala. Alang magtas gamat. Agad-agad nakung megtas gamat uning eku buring lumungkut ya tang kakalase kung metung. Lalu na kakilala ke nyang elementarya kami. Tutu na nini, kalaban ke kareng marakal a patimpalak pero yari na ita. Makasadya kung maging kaluguran na.

Uyta rugu, adwang bulan a maatsat, kapitna namu ning buldit ku ing makalukluk ampong liwas-liwas kaming susulat keng desk mi. Masakit ta pero masaya kaming parehu. Meging kaming sanggang dikit - mikaluguran angga na ngeni. Angga king miras din ing aldo na pelipatan dakami karetang bayung kwartu. Hay, dakal a salamat pu! Mipasno kami rin. Meging kung presidenti ning klase mi at gewa ku ing agyu ku para maging masalese ya ing section mi. Miras ku keng I-Archimedes. Deng anggang section makalagyu la kareng sikat a scientists.

Penyubukan ku ring makyabe kareng liwa-liwang grupo anti mong clubs. Mekwa kung tala-dalit keng choir ning eskwela. Masanting ku kanu bosis anya sinabak daku keng pamagkanta king Lupang Hinirang. Ay rugo, keng sobrang nerbyus, akalingwan ku la reng liriko pati na ing tono. Mipakarine kung husto oneng pibala-balugbug ku namu. Inisip ku na makabawi ku rin potang minsan. Mekabawi naku man bayu ya meyari ing banwa anya mipasno naku rin. Makanyan pa man, maragul yang kamarinayan ita. Sabage, marakal naku man agawang kamarinayan anyang high school, e. Hehehe!

Pero nyang minsan a aldo, ikwa ku talagang asabi na pagmaragul kung magaral ku SSC. Nyang minsan sinake kung jeep pauli (Check point ing ruta, detang kule asul), kitnan naku ning driver nung magaral ku SSC. Sabi ku, "Opu." Kayi pengutnan na nakung marakal a marakal a bage tungkul keng Science, Histroy at marakal pa. Asagut ku no man ngan deng kutang na. Kayi ana kaku, "Byasa kayu pin, ikayung estudyante SSC. Samasan yu, inang. Ana ping Dr. Rizal, ikayu ing pag-asa ning balen." Asna ku kaswelu nyang katipa ku keng jeep kasi maniwala la pala reng tau kekami, atin pang mamasa na ikaming kayanakan (lalu na reng magaral SSC) ing ikapasno ning balen. Binitbit ko reng amanung areta keng buong panaun atsu ku SSC, eke buring mabigu e Bapa (tang driver) at higit kaninu pa man, eke buring mabigu ing Indung Balayan. Angga ngeni, mabye la keng isip ku reng amanung ng maganakang bapa... Anggang makalaut ku ngeni, isip-isipan ku nung makananu ku ping maka-serbisyu keng Indu kung balen. Siguru, paritak-ditak... Angga keng asabi kung gewa ku ing parti ku.

Anyang mumuna, sasabyan ku keng maestro ku na angga ku mung pabanwa SSC kayi lumipat nakung eskwela. Oneng megbayu ita - anyang tikman ku ne ing mumunang banwa at meka-kaluguran nakung marakal, enaku bisang mako. Ni e na linub keng isip ku ing batingan ke ing eskwela. Wa, marakal kasakitan pero keng gulut da reta, mas marakal ing masaya. E ku ne alako keng biye ku ing SSC - deng deliberation flowers, tambayan a kubo, math park, science garden, science lab, computer lab, hallway, classrooms - deni ngan, malino lang malino keng isip ku pati reng alaalang makadikit karela. At balikan ku la ngan deni kasabe da reng masaya, masukal, maslam, mayumu, mapait at manyaman a alayala ning haiskul.

Monday, August 18, 2008

Biye Keti Amerika

Kanitang anak ku, asna ku keng kaswelu
Istung mumuli la reng kamag-anak a mabanglu
Manibatan keta malaut a lugar awsan dang Amerika
Misan ku ring pengarap manuknangan keng bansang ayta.

Oneng asna pu keng kasakit miras keti Amerika
Pagdalanan mu pa ing interview, medical, makabang pila
Keng karakal a gastus, pati kekang damulag amu neng pisali
Potang kayi ma-deny ka mu pala bandang talwi.

Dapot aku, keng kayanakan ku, tutu ku pung miswerti!
Pauli na pung tatang kung masipag, miras ku keti
“Ay kasanting yata!” maswelu kung mekabalita
Na miras ku Amerika, kayabe ning kakung pamilya.

Anyang bayu-bayu ku pa keti, mamaniglo ku pa
King pamangan Amerikanu, ala kung sala
Oneng kalabas na ning mayatsat a paruminggu
Panintunan ku na ing lutu ning pakamalan kung apu.

Linwal ku king dalan, anti ku mong memasyal
Mangabilis la reng saken, maybug kung mangasabal
Makanyan la pala keni, sing-kabilis, singka-una
Nung bagal-bagal ka rugu, ay! Tutung malakwan ka.

Mangalaut pu ing biyahe keni bansang Amerika
Ing masakit pang tutu, ala mang jeep a pamasada
Anya reng tau keni, puros la ngan pung maka-kotsi
Sosyal kanu pero e ke pu makwalta, utang mu ini.

Ren namang siping ming bale, maganaka no man
Balang lumabas ku, pane-pane lang makatiman
Yang bala ing karelang alang patlud a “how are you?”
Magigisan ku Ingles, maybug kung sabyan, “tabalu kekayu”

Reng naming ka-Pilipinu keni, daig do pa reng damulag
Tidwa-tidwa o tatlu la obra, talaga lang mangasipag
O makananu pin rugu dakal la pakanan a asbuk
Anya gang malungkot, kapalaran da, keti da sinubuk.

Tutu pung maragul a sakripisyu ing manintunan king malaut,
Oneng iti mu ing paralan a balu mi bang makasaup
Kareng kekeng kapamilya at tune kaluguran
Pati na rin keng mamagkasakit tamung Indung Balayan.

Pero rugo, nung puwedu mu, bisa naku pung muli
Ala na pung nya-nyaman pa, keng balen mung sarili
Pota pu bala da reng aliwa manyaman ke biye keni,
Ing tutu na pu nini, manyaman ko pa paugtuan kekami.

Friday, August 15, 2008

Ami-miss ku ne ing amanung sisuan

Asna keng karakal mamawus kaku kening opisina anya mipasawa ku rugung magsalitang Ingles (tabalu ta ng buri da?!). Kaya ayni, aisip kung sumulat keng kanakung amanung siswan. Ay! Kanyaman pin talaga nung ing sarili mung amanu ing kekang gagamitan! Istung makakilala kung kaparehu kung Kapampangan o anggang pang ali, basta Pilipinu ya sa, e mu asali ing tula ku! Kasi, apakisabyan ku la keng amanung kabisadu ku. Malagad mu kasi ing makanitang pamikatagun, lalu na keti parti ning Amerika, e la makanita karakal reng Pilipinu anya mapu-puwersa kung sumabi keng salitang dayuan.

Ing keburi-buri ku naman keng panga-ragul ku, anggang pang makananu dakung sinane reng pengari ku keng ‘international language’ ara pin, kapilan man e de pekalingwan kaku ing salitang Kapampangan. Iti ing gagamitan mi aldo-aldo. Eku meragul keng pamilyang mapa-ningles. Metung pa, maranun dang pepa-unawa kanaku reng matwa ku na dapat yang pagmaragul ing kekang lahi at pakamalan ing kekang amanu. Meragul kung daramdaman ing mangalalam ng Kapampangan apu ku. Siyempre, marakal ku ali ayntindyan pero kabang daragul ku, makabalu ku namang marakal.

Anyang first year high school ku, mebigla ku anyang sinabi ning maestro na Kapampangan ing gamitan ming salita keng Social Studies. Mebigla ku pero maswelu ku. “Puwede pala ini?” Aku keng sarili ku. Dapat malambat da nang pepalyarian ing makanining istilo uning maybug-aybug neng mate ing salitang Kapampangan. Dakal ku kakilala, sasane dala keng Tagalog reng anak dang purung Kapampangan. Bakit? Kasi kanu, Tagalog ing salita keng eskuwela. “Buri ku first honor ya ing anak ku.” Iti ing sasambitla ra istung kukutnan mu la. Anya uyta, reng anak ng Apung Sinukwan, e re balu ing amanu dang sisuan.

Kasalukuyan kung gagawang short story kanini, susulat ke sana king Kapampangan oneng anyang kinangwa kung creative classes ketang unibersidad keti Amerika, inyad no ning maestra ku reng gawa ku. Mepilitan ku tuluy na isulat yang pasibayu keng Ingles. O makananu rugu ing Amerikana kung maestra, ali na ne man ayntindyan ing Kapampangan. Pero ngeni aisip ku na dapat keng aryan ita nung makananu keng peg-umpisan. Patse agawa ke, apin na siguru ita ing peka-masanting kung a-regalu kareng pipumpunan ku lalung-lalu na kang Apung Maring. Ya ing maragul kung inspirasyun ketang susulat kung ita uning reng marakal a kuwentung Kapampangan a abalu ku, kaya la ngan menibatan.

Abalu-balu ku rin na atin tana palang Kapampangan telenovela. Hay, salamat! Mipanusigan ku yata hilig kanini… Kaya mu, makalaut ku rugu Pilipinas. Makananu ke kaya rugung ayalben ita? Bahala na. Mumuli ku keng Oktubre, siguru atagal ke pa.

Sana mabiyasa tana ngeni na ilipat kareng tagapagmana tamu ing kultura at amanu tamung pakamalan. Iti ing malyari tamung agawa para king kinabukasan ning lahing Kapampangan. Eta man manatili keti yatu anggang-angga pero ing lakwan tamu kareng supling ning Pampanga, kumabye makaba anggang pang mete tana.

Bisa kung mabyasang hustu keng pamanulat gamit ing kakung sariling amanu. Anya inumpisan ke ing blog a ini. magkasakit ku pa pung bagya keng pamang-gamit keng amanu tamu kaya nung atin ko pung apapansin a mali, pakisuyu, sabyan yu pu kaku bang asalese ku ing gawa ku at adinan keng katarungan ing lagu at yumu na ning Amanung Kapampangan.